توركجه ده ايشله نَن سَسلي لر ( صائتلر)

[fuzuli]

آذربایجان دیلینده دوققوز (9) صائت (سَسلی) وار دیر. فارس دیلینده ایسه یالنیز آلتی (6) سسلی حرف وار دیر. هر نه قَدَر سَسلی حرفلرین سایی سی چوخ اولورسا ، او قَدَر ده چوخ یئنی سؤز - کلمه دوزه لتمک اولار.

 

آذربایجان دیلینده ایشله نَن سَسلی لَر (صائت لر) فارس و عرب دیلینده ایشله نَن صائتلردن چوخ قیسا دیر. (فارس دیلنده کی صائتلر ، اوُزون تلفظ اولور.)

 

باخین :

 

آذربایجانجا فارسجا

سامان (کاه) سامان (سر و سامان)

دانا (گوساله) دانا (دانشمند)

بوُد (ران) بوُد(فعل ماضی از مصدر بودن)

 

گؤردوگوز کیمی ، آذربایجان دیلینده سَسلی لَر ، قیسا تلفظ اولور. ائله اونا گؤره ده بیز فارس دیلینده دانیشاندا ، لهجه میز اولور.

هابئله ، آذربایجان دیلینده ، بیر سیرا صامتلرین (سَس سیز لرین) ده علمه گلمه یئری (مخرج، واجگاهی) فارس دیلی ایله فرقلی دیر.

[fuzuli]

اينجه و قالين صائتلر

 

آذربایجان دیلینده دوققوز (9) صائت (سَسلی) وار دیر.

 

1) اینجه صائتلر (front vowels) " واکه های پیشزبانی/ پیشین"(دیل اؤنو صائتلری) :ا-ئ -اؤ - او- ای" (ə-e-ö-ü-i)

 

2) قالین صائتلر (back vowels) " واکه های پسزبانی / پسین"(دیل آرخاسی صائتلری): آ - او - اوُ- ای (a-o-u-ı)

[fuzuli]

آذربایجان دیلینده ایشله نن سَسلی لَری (صائتلَری) ، دوداقلارین وضعیت ینه گؤره ده آییرماق اولار.

 

1) دوداقلانان صائتلَر (rounded voüels):

بیر سیرا سسلری تلفظ ائده نده ، دوداقلار یومرو لاشیر (دایره شکیل ینده اولور). مثلا: u-o-ü-ö(اوُزون ، اوزوم ، اؤزگه ،اؤلوم ، اوخوماق سؤزلرینده کی کیمی) . بو دؤرد سَسلی یه " دوقلانان صائتلر" (واکه های گِرد) دئییلیر.

 

2) دوداقلانمایان صائتلر(unrounded vowels):

بیر سیرا سسلی لری تلفظ ائده رکَن ، دادقلار یومرو لاشیر، بو صائتلره ایسه " دوداقلانمایان صائتلر"(واکه های گسترده) دئییلر. مثلا: i-Ə-e-a-ı (ایران ، ده نیز،سئوگی ،آتا)

 

آذربایجان دیلینده ، بیر سؤزون ایلک (اوّل) هجاسی ، دوداقلانان صائتلر ایله باشلانسا ، قلان هجالاری دا دوداقلانان صائتلردن اولور.

مثال: گؤز+وم+ون = گؤزومون (گؤزومون ایشیقی)

 

آنجاق بو قانون گئنیش دئییلدیر.

مثال: گؤز+ لَر = گؤزلَر

[fuzuli]

1) بیر سؤزون ایلک هجاسی اینجه صائتلر (ə-e-ö-ü-i) ایله باشلانیرسا، قالان هجالاریندا دا اینجه صائتلردن ایشلتمه لی ییک. بو سؤزه یاپیشان علاوه و پسوندلر ده اینجه صائتلردن اولمالی دیر.

 

اؤرنَک لر: گَلین (ایلک هجا " گَ+ ایکینجی هجا " لین ") + لَر (عروس ها) + ی + نین +کی

 

گلین لرین گئییم لری آغ دیر، اونلارین گلین لری نینکی قیرمیزی دیر.

 

گؤردگوز کیمی ، بوتون هجالاردا اینجه صائتلر ایشلَنمیشدی.

 

ال + لَر = اللر (دست ها)

ال+ ینده + کی= الینده کی

گؤز + له + مک =گؤزله مک

گول+ مک=گولمک

 

2) بیر سؤزون ایلک (اوّل) هجاسی " قالین صائتلر" ایله باشلانیرسا ، قالان هجالاری دا قالین صائتلردن اولمالی دیر.

 

آتا+لار+ ی+مِی+ز+ین = آتالاریمیزین

قیز+لار+ ین = قیزلارین

 

بو ایکی قانونا ، صائتلرین آهنگی قانونو (قانون هماهنگی واکه ای) دئییلیر. بو قانون آذربایجان تورکجه سی نین خوش آهنگ لیگینه سبب اولور. بو قانون یالنیز دونیادا تورک دیللری آراسیندا وار دیر.

[fuzuli]

آذربایجان دیلینده مصدر علامتی " - ماق / -مَک " دیر.

 

اؤرنَک لر (مثاللار): یازماق ، اوخوماق ،باخماق ، دادماق ، آختارماق ، ایشیلداماق ،پارلاماق

گؤرمک ، دئمک ، سئومک ، گولمک ، اوزمک ، گؤزله مک

 

بیر کلمه نین ایلک (اوّل) هجاسیندا " آ - او - اوُ- ای (a-o-u-ı) ایشله نیر سه ، اونون مصدر علامتی " ماق" دیر. (بو دؤرد سَسلی حرفه " قالین صائتلر " دئییلیر.)

 

بیر کلمه نین ایلک هجاسیندا " ا-ئ -اؤ - او- ای" (ə-e-ö-ü-i) ایشله نیر سه ، اونون مصدر علامتی " مک " دیر. (بوُ بئش سَسلی حرفه " اینجه صائتلر " دئییلیر.)

[HaMi]

چه سخته [بیخیال]