چه زمانی واجب است انفاق کنیم؟

[Haniye]

[h=1]چه زمانی واجب است انفاق کنیم؟[/h]

 

---

خمس فقط در غنائم جنگی نیست بلکه غیر آن را در بر می‏گیرد. البته با اختلافاتی که در مذاهب اسلامی

 

در این زمینه به چشم می‏خورد، دایره آن محدود یا گسترده می‏شود. برخی دایره خمس را در هر نوع غنیمتی که از نظر عرف

 

و لغت به آن غنیمت گفته می‏شود، گسترش می‏دهند، که این نظریه شیعه است و برخی دیگر دایره را محدود

 

به غنائم جنگی و رکاز (گنج‏های یافت شده) می‏دانند و این نظریه اهل سنت است.

---

[h=2]

http://img1.tebyan.net/big/1389/11/177671792302322092519883422710623188319.jpg

در اسلام دو نوع انفاق وجود دارد:[/h]

 

1ـ انفاق مستحب 2ـ انفاق واجب

 

انفاق مستحب حد و اندازه خاصی ندارد بلکه آنچه برای انسان امکان داشته باشد هر چند به اندازه یک دانه خرما باشد

 

که از ارزش و اهمیت بالایی برخوردار است. در این‏باره آیات و روایات فراوانی وجود دارد.

 

اما انفاق واجب که در قرآن از آن با عنوان زکات و خمس یاد شده است، دارای شرایط خاصی است هر چند

 

در قرآن به آن شرایط اشاره نشده است و به صورت کلی در پرداخت آن توصیه فرموده است ولیکن در روایات به طور مفصل به خصوصیات

 

و شرایط زکات و خمس اشاره شده است. پیش از پرداختن به این بحث ابتدا به تعریف زکات و خمس اشاره می‏کنیم:

 

زکات و خمس عبارت است از حق مالی که خداوند بر اموال خاصی واجب کرده است تا مالک آن را پرداخت نماید.

 

البته مصرف هریک از زکات و خمس متفاوت می‏باشد؛ زیرا زکات و صدقه بر بنی هاشم (سادات) حرام می‏باشد. از این‏رو در قبال حرمت زکات بر آنان خداوند

 

خمس را قرار داده است. بدین جهت در روایات فلسفه خمس را حرمت صدقه بر بنی هاشم (سادات) یاد کرده است.

 

 

امام صادق علیه السلام می‏فرماید: «خدایی که جز او خدایی نیست، وقتی صدقه را بر ما حرام کرد، حکم خمس را نازل فرمود ت

 

ا در قبال حرمت صدقه بر ما خمس حلال باشد. 1

 

قرآن کریم درباره خمس می‏فرماید: «واعلموا أنما غنمتم من شیءفأن لله خمسه و للرسول و لذی القربی و الیتامی و المساکین و ابن السبیل... » 2

 

«بدانید هرگونه غنیمتی به دست آورید، خمس آن برای خدا و برای پیامبر و برای نزدیکان و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه، از بنی هاشم است.»

 

 

زکات و خمس عبارت است از حق مالی که خداوند بر اموال خاصی واجب کرده است تا

 

مالک آن را پرداخت نماید. البته مصرف هریک از زکات و خمس متفاوت می‏باشد؛

 

زیرا زکات و صدقه بر بنی هاشم (سادات) حرام می‏باشد.

 

از این‏رو در قبال حرمت زکات بر آنان خداوند

 

خمس را قرار داده است. بدین جهت در روایات فلسفه خمس را حرمت صدقه

 

بر بنی هاشم (سادات) یاد کرده است

 

 

در این آیه به صراحت می‏فرماید: آنچه از اموال به صورت غنیمت به دست آوردید، یک پنجم آن را برای خدا و رسول و تزدیکان آن حضرت اختصاص دهید.

 

سخن در این است که آیا غنیمت اختصاص به غنایم جنگی دارد یا هر چیزی که انسان به دست آورد بر آن غنیمت صدق می‏کند؟ چراکه

 

شیوه قرآن به گونه‏ای است که اصول کلی احکام، عقاید و اخلاق را بیان می‏فرماید و به جزئیات نمی‏پردازد. نمونه بارز آن، مسأله نماز و حج می‏باشد

 

که تعداد رکعات و کیفیت خواندن و انجام دادن حج بیان نشده است، از این‏رو در فهم قرآن و دستورات آن تنها قرآن کافی نیست؛

 

بلکه وجود مبارک پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ضروری می‏باشد تا با تفسیر قرآن، جزئیات احکام و عقاید را

 

در رفتار و گفتار خویش برای امت تبیین فرماید که از آن سنت یاد می‏شود.

 

بدین جهت در آیات خمس و زکات نوع مالی که زکات و خمس به آن تعلق می‏گیرد و همچنین شرایط و خصوصیات بیان نشده است.

 

از این‏رو برای دست‏یابی به عقاید و احکام صحیح اسلام بایستی به سنت صحیح و مورد اطمینان مراجعه کنیم.

 

[h=2]

http://img1.tebyan.net/big/1390/07/16253731123248975321811625511412513525516.gif

در آیه‏ای که مربوط به خمس است سه چیز را بیان و مشخص فرموده است:[/h]

 

خمس در اموال به غنیمت گرفته شده است.

 

اندازه انفاق واجب در غنائم، یک پنجم می‏باشد.

 

کسانی که خمس به آنان پرداخت می‏شود، ولی مطلبی که در آیه به صورت مجمل آمده، معنای غنیمت است.

 

از این‏رو یکی از بحث‏هایی که در آیه وجود دارد این است که مقصود از غنائم چیست؟ آیا منحصر در غنائم جنگی است

 

یا مجموع غنیمت‏هایی که از نظر عرف و لغت به آن غنیمت گفته می‏شود، و در بر می‏گیرد؟

 

در پاسخ به این سؤال باید به سنت مراجعه شود و با مراجعه به سنت روشن می‏گردد که خمس فقط در غنائم جنگی نیست

 

بلکه غیر آن را در بر می‏گیرد. البته با اختلافاتی که در مذاهب اسلامی در این زمینه به چشم می‏خورد، دایره آن محدود یا گسترده می‏شود.

 

برخی دایره خمس را در هر نوع غنیمتی که از نظر عرف و لغت به آن غنیمت گفته می‏شود، گسترش می‏دهند، که این نظریه شیعه است

 

و برخی دیگر دایره را محدود به غنائم جنگی و رکاز (گنج‏های یافت شده) می‏دانند و این نظریه اهل سنت است. توضیح:

 

"اهل سنت بر اساس روایتی که از ابوهریره نقل می‏کنند که:«وفی الرکاز الخمس» در رکاز که به مال مدفون در زمین اطلاق می‏شود،

 

خمس را واجب می‏دانند. از این‏رو اهل سنت خمس را منحصر در غنائم جنگی نمی‏دانند گرچه دایره آن را محدود می‏کنند،

 

ولی شیعه در سودهای معاملات و سرمایه‏هایی که یک سال بر آن بگذرد به جای زکات آن را مشمول غنیمت می‏دانند.

 

ولی اهل سنت زکات را در چنین اموال و سرمایه‏هایی واجب می‏دانند. لذا اهل سنت نمی‏توانند بر شیعه اشکال کنند

 

که به چه دلیل شما خمس را واجب می‏دانید؛ زیرا در پاسخ گفته می‏شود به همان دلیلی که شما زکات را در مال التجاره واجب کردید."

 

از آنجا که اینگونه مباحث فقهی جایگاه اجتهاد فقهای مذاهب می‏‏باشد، بایستی در ارائه نظر مذاهب،

 

دیدگاه‏های بزرگان آنان را مورد توجه قرار داد. با توجه به این که در قرآن مفهوم غنیمت به روشنی بیان نشده،

 

لازم است به لغت و عرف و سپس به روایات مراجعه کنیم تا جزئیات مسأله کاملاً واضح شود.

 

در لغت:

 

بامراجعه به کتاب‏های لغوی اصیل، مفهوم غنیمت به خوبی روشن می‏شود؛ زیرا از نظر لغویون، غنیمت بر هر مالی

 

و سرمایه‏ای که انسان به دست می‏آورد، خواه از راه گنج، معادن، غنائم جنگی و خواه از غیر آن باشد، اطلاق می‏شود.

 

بدین جهت در آیات خمس و زکات نوع مالی که زکات و خمس به آن تعلق می‏گیرد و همچنین

 

شرایط و خصوصیات بیان نشده است. از این‏رو برای دست‏یابی به عقاید و احکام صحیح

 

اسلام بایستی به سنت صحیح و مورد اطمینان مراجعه کنیم

 

 

راغب اصفهانی می‏نویسد: «غَنـَمَ و غُنـم»:

 

به معنای دست‏یابی و رسیدن به چیزی است، در هر چیزی که انسان به آن دست پیدا کند، خواه از طریق جنگ یا غیر جنگ باشد:

 

«و اعلموا أنما غنمتم من شیءٍ ...» ،«فکلوا مما غنمتم...» ، «فعند الله مغانم کثیرة». 3

 

ابن فارس: غنم اصل صحیح واحد یدل علی افادة شیء لم یملک من قبل ثم یختص بما أخذ من المشرکین4

 

ابن فارس این واژه را به معنای دست یافتن شخص به چیزی دانسته که قبلاً مالک آن نبوده و بعد اختصاص به چیزی یافته که از مشرکین گرفته می‏شود.

 

بلکه معنای آن گسترده‏تر از آن است، گرچه در زمان نزول آیه به خاطر غنائم جنگ، در غنائم جنگی به کار برده شده است.

 

از این‏رو هر چیزی را اکه انسان به دست آورد و فایده و سود بر آن صدق کند، غنیمت به شمار می‏آید.

 

در قرآن نیز واژه «مغنم» در موردی به کار برده شده که انسان چیزی را به دست می‏آورد، هر چند از راه غیر جنگ باشد.

 

در آیه (فعند الله مغانم کثیرة). 5 مقصود از این مغانم بسیار، به دلیل آن که در مقابل کالای زندگی دنیا آمده،

 

پاداش آخرت است. بر اساس این آیه «مغنم» حتی به آنچه انسان در این دنیا یا میدان‏های جنگ به دست می‏آورد،

 

اختصاص ندارد و به هر دستاوردی که حتی اخروی هم باشد شامل می‏شود.

 

در روایاتی که کلمه مغنم و غنیمت و غنم به کار رفته، حضرت رسول صلی الله علیه

 

و آله آنها را در معنای بهشت، آثار و برکت‏های ماه مبارک رمضان به کار برده است.

 

بخش احکام اسلامی تبیان

[Haniye]

[h=1]چه زمانی واجب است انفاق کنیم؟[/h]

 

---

خمس فقط در غنائم جنگی نیست بلکه غیر آن را در بر می‏گیرد. البته با اختلافاتی که در مذاهب اسلامی

 

در این زمینه به چشم می‏خورد، دایره آن محدود یا گسترده می‏شود. برخی دایره خمس را در هر نوع غنیمتی که از نظر عرف

 

و لغت به آن غنیمت گفته می‏شود، گسترش می‏دهند، که این نظریه شیعه است و برخی دیگر دایره را محدود

 

به غنائم جنگی و رکاز (گنج‏های یافت شده) می‏دانند و این نظریه اهل سنت است.

---

[h=2]

http://img1.tebyan.net/big/1389/11/177671792302322092519883422710623188319.jpg

در اسلام دو نوع انفاق وجود دارد:[/h]

 

1ـ انفاق مستحب 2ـ انفاق واجب

 

انفاق مستحب حد و اندازه خاصی ندارد بلکه آنچه برای انسان امکان داشته باشد هر چند به اندازه یک دانه خرما باشد

 

که از ارزش و اهمیت بالایی برخوردار است. در این‏باره آیات و روایات فراوانی وجود دارد.

 

اما انفاق واجب که در قرآن از آن با عنوان زکات و خمس یاد شده است، دارای شرایط خاصی است هر چند

 

در قرآن به آن شرایط اشاره نشده است و به صورت کلی در پرداخت آن توصیه فرموده است ولیکن در روایات به طور مفصل به خصوصیات

 

و شرایط زکات و خمس اشاره شده است. پیش از پرداختن به این بحث ابتدا به تعریف زکات و خمس اشاره می‏کنیم:

 

زکات و خمس عبارت است از حق مالی که خداوند بر اموال خاصی واجب کرده است تا مالک آن را پرداخت نماید.

 

البته مصرف هریک از زکات و خمس متفاوت می‏باشد؛ زیرا زکات و صدقه بر بنی هاشم (سادات) حرام می‏باشد. از این‏رو در قبال حرمت زکات بر آنان خداوند

 

خمس را قرار داده است. بدین جهت در روایات فلسفه خمس را حرمت صدقه بر بنی هاشم (سادات) یاد کرده است.

 

 

امام صادق علیه السلام می‏فرماید: «خدایی که جز او خدایی نیست، وقتی صدقه را بر ما حرام کرد، حکم خمس را نازل فرمود ت

 

ا در قبال حرمت صدقه بر ما خمس حلال باشد. 1

 

قرآن کریم درباره خمس می‏فرماید: «واعلموا أنما غنمتم من شیءفأن لله خمسه و للرسول و لذی القربی و الیتامی و المساکین و ابن السبیل... » 2

 

«بدانید هرگونه غنیمتی به دست آورید، خمس آن برای خدا و برای پیامبر و برای نزدیکان و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه، از بنی هاشم است.»

 

 

زکات و خمس عبارت است از حق مالی که خداوند بر اموال خاصی واجب کرده است تا

 

مالک آن را پرداخت نماید. البته مصرف هریک از زکات و خمس متفاوت می‏باشد؛

 

زیرا زکات و صدقه بر بنی هاشم (سادات) حرام می‏باشد.

 

از این‏رو در قبال حرمت زکات بر آنان خداوند

 

خمس را قرار داده است. بدین جهت در روایات فلسفه خمس را حرمت صدقه

 

بر بنی هاشم (سادات) یاد کرده است

 

 

در این آیه به صراحت می‏فرماید: آنچه از اموال به صورت غنیمت به دست آوردید، یک پنجم آن را برای خدا و رسول و تزدیکان آن حضرت اختصاص دهید.

 

سخن در این است که آیا غنیمت اختصاص به غنایم جنگی دارد یا هر چیزی که انسان به دست آورد بر آن غنیمت صدق می‏کند؟ چراکه

 

شیوه قرآن به گونه‏ای است که اصول کلی احکام، عقاید و اخلاق را بیان می‏فرماید و به جزئیات نمی‏پردازد. نمونه بارز آن، مسأله نماز و حج می‏باشد

 

که تعداد رکعات و کیفیت خواندن و انجام دادن حج بیان نشده است، از این‏رو در فهم قرآن و دستورات آن تنها قرآن کافی نیست؛

 

بلکه وجود مبارک پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ضروری می‏باشد تا با تفسیر قرآن، جزئیات احکام و عقاید را

 

در رفتار و گفتار خویش برای امت تبیین فرماید که از آن سنت یاد می‏شود.

 

بدین جهت در آیات خمس و زکات نوع مالی که زکات و خمس به آن تعلق می‏گیرد و همچنین شرایط و خصوصیات بیان نشده است.

 

از این‏رو برای دست‏یابی به عقاید و احکام صحیح اسلام بایستی به سنت صحیح و مورد اطمینان مراجعه کنیم.

 

[h=2]

http://img1.tebyan.net/big/1390/07/16253731123248975321811625511412513525516.gif

در آیه‏ای که مربوط به خمس است سه چیز را بیان و مشخص فرموده است:[/h]

 

خمس در اموال به غنیمت گرفته شده است.

 

اندازه انفاق واجب در غنائم، یک پنجم می‏باشد.

 

کسانی که خمس به آنان پرداخت می‏شود، ولی مطلبی که در آیه به صورت مجمل آمده، معنای غنیمت است.

 

از این‏رو یکی از بحث‏هایی که در آیه وجود دارد این است که مقصود از غنائم چیست؟ آیا منحصر در غنائم جنگی است

 

یا مجموع غنیمت‏هایی که از نظر عرف و لغت به آن غنیمت گفته می‏شود، و در بر می‏گیرد؟

 

در پاسخ به این سؤال باید به سنت مراجعه شود و با مراجعه به سنت روشن می‏گردد که خمس فقط در غنائم جنگی نیست

 

بلکه غیر آن را در بر می‏گیرد. البته با اختلافاتی که در مذاهب اسلامی در این زمینه به چشم می‏خورد، دایره آن محدود یا گسترده می‏شود.

 

برخی دایره خمس را در هر نوع غنیمتی که از نظر عرف و لغت به آن غنیمت گفته می‏شود، گسترش می‏دهند، که این نظریه شیعه است

 

و برخی دیگر دایره را محدود به غنائم جنگی و رکاز (گنج‏های یافت شده) می‏دانند و این نظریه اهل سنت است. توضیح:

 

"اهل سنت بر اساس روایتی که از ابوهریره نقل می‏کنند که:«وفی الرکاز الخمس» در رکاز که به مال مدفون در زمین اطلاق می‏شود،

 

خمس را واجب می‏دانند. از این‏رو اهل سنت خمس را منحصر در غنائم جنگی نمی‏دانند گرچه دایره آن را محدود می‏کنند،

 

ولی شیعه در سودهای معاملات و سرمایه‏هایی که یک سال بر آن بگذرد به جای زکات آن را مشمول غنیمت می‏دانند.

 

ولی اهل سنت زکات را در چنین اموال و سرمایه‏هایی واجب می‏دانند. لذا اهل سنت نمی‏توانند بر شیعه اشکال کنند

 

که به چه دلیل شما خمس را واجب می‏دانید؛ زیرا در پاسخ گفته می‏شود به همان دلیلی که شما زکات را در مال التجاره واجب کردید."

 

از آنجا که اینگونه مباحث فقهی جایگاه اجتهاد فقهای مذاهب می‏‏باشد، بایستی در ارائه نظر مذاهب،

 

دیدگاه‏های بزرگان آنان را مورد توجه قرار داد. با توجه به این که در قرآن مفهوم غنیمت به روشنی بیان نشده،

 

لازم است به لغت و عرف و سپس به روایات مراجعه کنیم تا جزئیات مسأله کاملاً واضح شود.

 

در لغت:

 

بامراجعه به کتاب‏های لغوی اصیل، مفهوم غنیمت به خوبی روشن می‏شود؛ زیرا از نظر لغویون، غنیمت بر هر مالی

 

و سرمایه‏ای که انسان به دست می‏آورد، خواه از راه گنج، معادن، غنائم جنگی و خواه از غیر آن باشد، اطلاق می‏شود.

 

بدین جهت در آیات خمس و زکات نوع مالی که زکات و خمس به آن تعلق می‏گیرد و همچنین

 

شرایط و خصوصیات بیان نشده است. از این‏رو برای دست‏یابی به عقاید و احکام صحیح

 

اسلام بایستی به سنت صحیح و مورد اطمینان مراجعه کنیم

 

 

راغب اصفهانی می‏نویسد: «غَنـَمَ و غُنـم»:

 

به معنای دست‏یابی و رسیدن به چیزی است، در هر چیزی که انسان به آن دست پیدا کند، خواه از طریق جنگ یا غیر جنگ باشد:

 

«و اعلموا أنما غنمتم من شیءٍ ...» ،«فکلوا مما غنمتم...» ، «فعند الله مغانم کثیرة». 3

 

ابن فارس: غنم اصل صحیح واحد یدل علی افادة شیء لم یملک من قبل ثم یختص بما أخذ من المشرکین4

 

ابن فارس این واژه را به معنای دست یافتن شخص به چیزی دانسته که قبلاً مالک آن نبوده و بعد اختصاص به چیزی یافته که از مشرکین گرفته می‏شود.

 

بلکه معنای آن گسترده‏تر از آن است، گرچه در زمان نزول آیه به خاطر غنائم جنگ، در غنائم جنگی به کار برده شده است.

 

از این‏رو هر چیزی را اکه انسان به دست آورد و فایده و سود بر آن صدق کند، غنیمت به شمار می‏آید.

 

در قرآن نیز واژه «مغنم» در موردی به کار برده شده که انسان چیزی را به دست می‏آورد، هر چند از راه غیر جنگ باشد.

 

در آیه (فعند الله مغانم کثیرة). 5 مقصود از این مغانم بسیار، به دلیل آن که در مقابل کالای زندگی دنیا آمده،

 

پاداش آخرت است. بر اساس این آیه «مغنم» حتی به آنچه انسان در این دنیا یا میدان‏های جنگ به دست می‏آورد،

 

اختصاص ندارد و به هر دستاوردی که حتی اخروی هم باشد شامل می‏شود.

 

در روایاتی که کلمه مغنم و غنیمت و غنم به کار رفته، حضرت رسول صلی الله علیه

 

و آله آنها را در معنای بهشت، آثار و برکت‏های ماه مبارک رمضان به کار برده است.

 

بخش احکام اسلامی تبیان